Nie będzie Żyd pluł nam w twarz

Materiały dotyczące mordu w Jedwabnem 

W marcu 2001 r. pan Leszek Kocoń - kierownik Archiwum Państwowego w Białymstoku Oddział w Łomży przeprowadził kwerendę w wyniku której odnalezione zostały materiały źródłowe dotyczące wydarzeń w Jedwabnem 10 lipca 1941 r. Zachowały się zeznania świadków zarówno pochodzenia polskiego jak i żydowskiego. Odnaleziono je w aktach Sądu Grodzkiego w Łomży przejętych z Sądu Rejonowego w Łomży w maju 2000 roku. Są to sprawy o uznanie za zmarłego o sygnaturach sądowych Zg. 167 i 236 z 1947 roku; Zg. 129, 130, 165, 234, 235, 308, 334 z 1948 roku i Zg. 105 i 178 z 1949 roku. Ponadto wzmianki o tych wydarzeniach pojawiają się w aktach spraw o sygnaturach Co 4,13 i 52 z roku 1947 . Akta te dostarczyły łącznie 28 relacji złożonych przez 19 świadków, w tej liczbie 9 narodowości żydowskiej. Z liczby 19 , 9 określa siebie jako naoczny świadek wydarzeń (5 narodowości żydowskiej). W sprawie Zg 236/1947 wymienia się kolejnych dwóch świadków narodowości żydowskiej, których zeznania nie są zamieszczone w teczce. Sprawa ta jest o tyle istotna, że może wyjaśnić problematyczną liczbę spalonych ludzi. Wynika z treści wniosku, że w Jedwabnem spalono również ludność żydowską z Wizny.

Documents concerning the murders in Jedwabne

In March 2001, Mr. Leszek Kocon-director of the State Archives in Bialystok Lomza Division, carried out an investigation which resulted in a discovery of some  original documents  concerning the events in Jedwabne on the 10 July 1941. Preserved were the testimonies of witnesses, both of Polish and Jewish descend. [The testimonies ] were found  in the files of the Lomza Town Courts, that  were transferred from the Lomza Regional Court in May 2000. They were the files from a court action of Declaration of Death in abstentia under Court reference numbers  Zg.167 and 236 from the year 1947; Zg.129,130,165,234, 235, 308,334 from the year 1948 and Zg. 105and 178 from the year 1949. Furthermore mentions of these events can be found in the  Court reference numbers Co 4,13 and 52  from the year 1947.These files together provided 28 depositions made by 19 witnesses, included in that number  were depositions  by 9 witnesses of Jewish nationality. In this number of 19 witnesses, 9 define themselves  as an eye witness to these events ( 5 of whom were of Jewish nationality). In the case of the Court reference numbers ZG 236/1947there is a mention of 2 witnesses of Jewish nationality, but whose depositions are not included in the portfolio. This matter is in that real because it may explain the problematic numbers of burned people. It follows from the context of the petition, that in Jedwabne they  also burned Jewish people from Wizna.   

Relacje świadków odnalezione w aktach:

Depositions of witnesses found in the files:

Sprawa Zg. 167/47

File Zg.167/47

J. R. lat 36. „Zostali oni w lipcu 1941 r. przez Niemców w Jedwabnem wymordowani. Prócz nich zostali wszyscy żydzi z Jedwabnego spaleni w stodole. Wiem to tylko ze słyszenia, gdyż naocznym świadkiem nie byłem./../ Zginęło wówczas około 1500 osób ludności żydowskiej i widziałem jak Niemcy pędzili cały tłum ludności żydowskiej do stodoły w której zostali spaleni."

J.R. 36 years. "They were in July 1941,murdered by Germans in Jedwabne. Apart from them all Jews from Jedwabne were burned in the barn. I know this only from hearsay because I was not  an eyewitness to this./../ At that time about 1500  individuals from the Jewish population [ of Jedwabne] perished and I saw how Germans drove a whole crowd of Jewish population in to the barn in which they were burned."

Z. Tadeusz lat 38. „widziałem jak Niemcy wypędzili ich z mieszkania na rynek, a stamtąd całą ludność Żydowską popędzono do stodoły za miastem, gdzie ich spalono. W tym dniu zginęło ponad 1000 osób ludności żydowskiej."

Z. Tadeusz 38 years. „ I saw how Germans chased them out pf their houses and on to the market square, and from there the whole Jewish population was driven in to the barn outside of town , where they were burned. On that day over 1000 persons of Jewish population perished. "

Sprawa Zg 236/47

File Zg.236/47

Fragment wniosku „a żona jego wraz z całą pozostałą przy życiu ludnością żydowską Wizny została wysiedlona do Jedwabnej i tu w lipcu 1941 r. została wraz z pozostałymi Żydami z Wizny spalona."

Excerpt from the petition „ and his wife together with the rest of the still alive  Jewish population   of Wizna was resettled to Jedwabne and here in July 1941 was together with the still remaining Jews from Wizna burned."

Sprawa Zg 129/48

File Zg 129/48

Z. T. lat 38. „W roku 1941 Niemcy wszystkich Żydów w Jedwabnem /../ wpędzili do stodoły i spalili. Byłem naocznym świadkiem spalenia."

Z.T. 38 years. „ In 1941 Germans  all the Jews in Jedwabne/../drove in to the barn and incinerate them. I was an eye witness to this burning."

O. Stanisław lat 28 „W roku 1941 Niemcy wszystkich Żydów w Jedwabnem spalili w stodole, na drugi dzień widziałem w stodole spalone zwłoki wszystkich Żydów."

O.  Stanislaw 28 years  „ In the year 1941 Germans incinerated all the Jews from Jedwabne in a barn, next day I saw in the barn the burned corpses of all Jews."

G. Eljasz lat 24 „Babka moja Mejta Chinka Grondowska zamordowana została przez Niemców w roku 1941 przez spalenie. Wtenczas ja byłem w Rosji."

G. Eljasz 24 years  „ My grandmother Mejta Chinka Grondowska was murdered by Germans in the year 1941 by incineration. At that time I was in Russia."

Sprawa Zg 130/48

File Zg.130/48

Z. T. lat 38. „Byłem naocznym świadkiem mordowania Żydów w Jedwabnem przez Niemców. Wszystkich Żydów tego miasteczka w liczbie powyżej 1000 osób N0iemcy spędzili do stodoły i podpalili."

Z.T. 38 years  „ I was an eyewitness to the murdering of Jews  from Jedwabne by Germans. All the Jews of that town in number over 1000 individuals Germans  drove in to the barn  and lit it."

O. Stanisław lat 25. „W dniu 10 lipca 1941 r. Niemcy wszystkich żydów spalili w Jedwabnem (w stodole). /../ Na drugi dzień po wymordowaniu Żydów widziałem spalone zwłoki żydów."

O.Stanislaw 25 years.  „ On the 10th of July 1941 Germans incinerated all the Jews from Jedwabne (in a barn)./ ../ Next day after the murder of the Jews I saw the burned corpses of Jews."

G. E. lat 24 „Matka moja Bluma Grondowska 10 VII 1941 r. została zamordowana przez Niemców w Jedwabnem przez spalenie w stodole razem z innymi Żydami tegoż miasteczka. Wtenczas ja byłem w Rosji."

G.E. 24 years. " My mother Bluma Grondowska 10 VII 1941 year was murdered in Jedwabne by Germans by incinerations in a barren together with other Jews from that town. At that time I was in Russia."

Sprawa Zg 165/48

File Zg.165/48

K. M lat 39 „W roku 1942 Niemcy wszystkich Żydów w m. Jedwabnem spędzili do stodoły i podpalili, także nikt z Żydów nie uratował się. Przytem obecny nie byłem, lecz zdołał zbiec wtenczas z Jedwabnego i nie był zapędzony do stodoły Kilingros Motek, który później przebywał razem ze mną w getcie w Łomży i opowiadał mi"

K.M.39 years „ In 1942 Germans herded all the Jews [in the town of] Jedwabne  in to a barn and lit it, also no one of the Jews survived. I was not present there, but was  at that time able to escape from Jedwabne  and was not herded in to the Klingros Motek 's barn, who later was  an inmate with me in the Lomza ghetto and was telling me all about it."

M. D. lat 31 „W miesiącu lipcu 1942 r. Niemcy kazali wszystkim Żydom z Jedwabnego wyjść na rynek, ja wtenczas należałem do partyzantki, byłem w Jedwabnem i widziałem jak był również na rynku z Żydami Lejba Pendziuch. Poprowadzili wszystkich Żydów z rynku wyszeregowanych w czwórki do stodoły i podpalili stodołę. /../ Spaliło się w tej stodole około 700 żydów."

M.D.31 years. „ In the month of July 1942 Germans ordered all Jews from Jedwabne to come to the market square, at  that time I was with the partisans, and I was in Jedwabne and saw that in the market square  together with the Jews  was Lejba Pendziuch. They led all Jews from the market square arranged  to march in fours in to the barn and they lit the barn./ ../ Around 700  Jews were burned in that barn."

Sprawa Zg 234/48

File Zg 234/48

P. J. lat 26 „W roku 1942 Niemcy wszystkich Żydów w Jedwabnem wymordowali przez spalenie w stodole."

P.J. 26 years. „ In 1942 Germans murdered all the jaws from Jedwabne  by cremating them in the barn."

B. Franciszek lat 37 „po spaleniu w Jedwabnem Żydów."

B.Franciszek 37 years. „after the cremation of Jews in Jedwabne."

Sprawa Zg 235/48

File Zg.235/48

J. P. lat 26 „W lipcu 1942 r. Niemcy wymordowali wszystkich Żydów w Jedwabnem przez spalenie w stodole."

J.P. 26 years.  „in July of 1942 Germans  murdered all the Jews in Jedwabne by burning them in the barn."

B. F lat 37 „W lipcu 1942 r. Niemcy wszystkich Żydów w Jedwabnem spalili w stodole."

B.F.37 years. „ In July 1942 Germans burned all the Jews  from Jedwabne  in a barn."

Sprawa Zg 308/48

File Zg. 308/48

C. H. l.32 „W lipcu 1941 roku Niemcy wszystkich Żydów w Jedwabnem wymordowali przez spalenie w stodole. Widziałem jak pędzili Żydów do stodoły /../ i stodołę podpalili. Wtenczas ja w Jedwabnem ukrywałem się od Niemców. Byłem w ukryciu i ocalałem. Spalili Żydów w dzień."

C.H. I. 32 „ In July 1941 Germans  murdered all the Jews from Jedwabne by burning them in the barn.  I saw  how they drove them in to the barn/ ../ and they lit the barn. At that time  I was in Jedwabne hiding from the Germans . I was in hiding and survived. Jews were burned during the day."

B. J. lat 46 „10 lipca 1941 roku widziałem jak Niemcy wszystkich Żydów z Jedwabnego spędzili do stodoły i podpalili. /../ Wtenczas ukrywałem się przed Niemcami, w tę porę byłem w ukryciu na cmentarzu i wszystko widziałem."

B.J. 46 years. „ on  the 10th of July 1941 I saw how Germans herded all the Jews from Jedwabne in to a barn and lit it. / ../ At that time I was  hiding from the Germans, and at that moment I was in hiding in the cemetery and saw everything."

Sprawa Zg 334/48

File Zg.334/48

Z. S. l.58 „W dniu 10 lipca przez Niemców spalony on został w stodole. Wtenczas Niemcy wszystkich Żydów z Jedwabnego w tej stodole spalili. Widziałem jak wszystkich Żydów Niemcy spędzili do stodoły /../ i stodołę podpalili, to było w dzień."

Z.S.l.58 „ on the 10th of July he was burned by the Germans in a barn . At that time Germans cremated all the Jews from Jedwabne in  that barn. I saw how Germans  herded all the Jews in to the barn/../and lit the barn , it was during the day."

Ż. Marian lat 36 „Widziałem jak 10 lipca 1941 r. Niemcy spalili w stodole wszystkich Żydów z Jedwabnego."

Z. Marian 36 years " I saw how on the 10th of July B Germans cremated in a barn all the Jews from Jedwabne."

Sprawa Zg 105/49

L. Z. lat 53 „W czasie gdy Niemcy wkroczyli do Jedwabnego ludność żydowska masowo została spędzona do stodoły za Jedwabnem i w tej stodole została masowo spalona. Ja wraz z ojcem petenta byłem w liczbie osób pędzonych do stodoły jednak w ostatniej chwili przed stodołą udało mi się zbiec i schować się pod murem cmentarnym obok stodoły. Stwierdzam stanowczo, że widziałem na własne oczy /../ jak Niemcy wpędzili /../ do stodoły, a następnie stodołę podpalili i spalili wszystkich zapędzonych w niej Żydów. Żydów w tej stodole zostało spalonych kilkaset."

L.Z. 53 years. „In that time when Germans entered Jedwabne  the Jewish population   in great numbers was rounded up in to the barn outside Jedwabne  and in that barn  this  multitude was burned.  I together with  the father of the petitioner was in that number of people driven towards the barn, but in the last minute just before the barn I was able  to run away and  hide  by the cemetery wall  that was just by the barn. I firmly attest, that I saw this  with my own eyes/ ../ how the Germans drove/ ../ in to the barn, and  then they lit the barn and burned all  the Jews who were driven there.  In that barn  there were few hundred Jews burned."

Sprawa Zg 178/49

File Zg 178/49

L. Z. lat 56 „Przy końcu czerwca 1941 r. słyszałem o tym, że Abram Ibram /../ został przez Niemców spalony."

L.Z. 56 years „ Towards the end of June 1941 I heard about theism,  that Abram Ibram/ ../ was burned by Germans."

Sprawa Co 4/47

File Co 4/47

K. M. lat 29 „Sora Drejarska wraz z całą rodziną została spalona przez Niemców."

K.M. 29 years „  Sora Drejarska together with her  whole family was burned by the Germans."

Sprawa Co 13/47

File Co 13/47

E. G. s Berka lat 22 „W 1941 r., w dniu 10 lipca została przez Niemców zamordowana w ten sposób, że Żydzi /../ zostali zapędzeni do stodoły w Jedwabnem i zostali spaleni. Wiem to, gdyż ja ukrywałem się wówczas w okolicy Jedwabnego."

E.G.s Berka 22 years „ In 1941, on the 10th day of July [she ] was murdered by Germans  in this manner that the Jews / ../ were herded in to the barn in Jedwabne  and were burned. I know this, because at that time I was hiding in the Jedwabne neighbourhood." 

Z. Tadeusz lat 37 „w dniu 10 lipca 1941 r. została zamordowana przez Niemców w ten sposób, że Żydzi /../ zostali spędzeni do stodoły i spaleni. To wszystko widziałem na własne oczy."

Z. Tadeusz 37 years „ on the day p of 10th of July 1941 [she] was murdered by Germans in this manner, that the Jews / ../ were herded in to the barn and burned. All of this I saw with my own eyes"

Sprawa Co 52/47

File Co 52/47

C. S. lat 30 „Niemcy spalili Piekarewiczów w sierpniu roku nie pamiętam"

C.S.30 years „Germans burned Piekarewiczow in August  I do not remember the year."

G. E. lat 23 „/../Grądowskich spalili Niemcy w 1941 r./../"

G.E. 23 years „ / ../ Germans burned Gradowskich in 1941./ ../"

Rywka F. lat 38 „/../Piekarskich Niemcy wywieźli wtedy jak likwidowali Żydów i dotąd nie wrócili /../"

Rywka F. 38 years „ / ../ Germans  took away Piekarskich when the liquidated the Jews and they  have not as yet returned / ../"

M. P. lat 65 „/../ Piekarski z żoną Gołdą zostali spaleni przez Niemców /../"

M.P. 65 years „ / ../ Piekarski and his wife Golda were cremated  by the Germans / ../"

M. J. lat 60 „/../ Niemcy spalili Piekarskich /../"

M.J. 60 years "/ ../ Germans burned Piekarskich / ../"